Categorie: OMD-fietsroute

Rond 270 verlieten de Romeinen Ulpia Noviomagus Batavorum. Er bleef alleen nog een kleine handelsnederzetting aan de Waalkade ter hoogte van het huidige casino. Het kostte de Romeinen steeds meer moeite de grenzen van hun rijk te verdedigen. In de vierde eeuw wist de Romeinse keizer Constantijn de Grote tijdelijk een einde te maken aan de chaos aan de grenzen van zijn rijk. In het kader daarvan werd het gebied van het huidige Valkhof opnieuw ingericht. Er werd een castellum (fort) gebouwd met diepe en brede grachten. Aan de buitenzijde was het Castellum beschermd door een aarden wal met een stenen muur en twee droge grachten. Deze zijn in reliëfsteentjes op het Kelfkensbos zichtbaar gemaakt. De diepe geul (Voerweg) was toen nog niet aanwezig, deze is pas rond 1400 gegraven.

Naast burgers verbleven er eerst vooral Romeinse troepen. Later kwamen er ook steeds meer Frankische manschappen, die de rijksgrenzen hielpen verdedigen. Het castellum stond door patrouilles in verbinding met een wachtpost in Heumensoord. Op de oostelijke Waalkade werd de handelsnederzetting, die daar vanaf het midden van de tweede eeuw lag, met een dikke muur versterkt. Aan het begin van de vijfde eeuw bezweken de Romeinse rijksgrenzen definitief onder de Germaanse invallen en verdwenen de Romeinen geruisloos van het Nijmeegse toneel.

 

Voor meer informatie:

 

https://spannendegeschiedenis.nl/de-romeinen/r20-nijmegen-romeins-badhuis

https://www.romeinselimes.nl/wat-is-de-romeinse-limes/plaatsen/nijmegen

http://www.limeswiki.nl/index.php/Castellum

 

Foto: http://romeinen.info/het-verblijf-van-een-romeinse-soldaat

Terug naar Index

Op deze plaats stond de Donjon, een in steigers en met foto’s bedrukte doeken nagebouwde versie van de reuzentoren van de verdwenen Valkhofburcht. Het origineel van zowel de Valkhofburcht als de dominante vluchttoren zijn na 1794 afgebroken, met als doel de resterende bouwmaterialen elders te gebruiken en de tufstenen te vermalen tot trascement. Om het gat in het stadsaanzicht vervolgens op te vullen, werd op de plek waar de burcht gestaan had een park in Engelse landschapstijl met hoge bomen aangelegd langs het Kelfkensbos. Het terrein heet nu Valkhof, waar ook nog twee belangrijke ruïnes als laatste onderdelen van de Valkhofburcht resteren: de Sint Nicolaaskapel en de Barbarossa-ruïne.

In 2005 werd de replica van de reuzentoren, ter gelegenheid van het 2000-jarig bestaan van Nijmegen, in steigers nagebouwd. Bezoekers konden tegen betaling met een lift of trap omhoog om te genieten van het uitzicht over de stad vanaf een uitkijkplatform op 33 meter hoogte. Het ontwerp van Jeroen de Groot, waarin 24 km steigerbuizen zijn verwerkt, heeft in een jaar tijds ca 140.000 bezoekers getrokken.

 

Voor meer informatie:

http://www.donjon.nu/verleden/

https://www.noviomagus.nl/Vrij/Donjon/Cat/DonjonCat.html

 

Foto: https://www.gelderlander.nl/nijmegen/nieuwe-donjon-heeft-de-geest-van-authenticiteit~a6cd3a68/

Terug naar Index

De Barbarossa-ruïne, ook wel Sint Maartenskapel genoemd, is een overblijfsel van het Valkhof, een paleis dat in 1155 door keizer Frederik Barbarossa is herbouwd. De ruïne is een apsis uit tufsteen en bevat spolia van verschillende bouwstijlen uit de Romeinse en Karolingische tijd. De absis vertoont de romaanse decoratie van het Rijnland met beneden lisenen, verbonden door gekoppelde rondbogen en boven rondboogvensters met geprofileerde dagkanten, gescheiden door kolonetten. Bekronend rondboogfries. Inwendig wordt de triomfboog gedragen door twee Romeinse zuilen met Karolingische kapitelen van marmer. Van de crypt zijn de aanzetten der kruisribgewelven en fragmenten der vrijstaande, dragende zuiltjes bewaard gebleven. Binnen de absis bouwfragmenten uit de Romeinse en Karolingische tijd.

De ruïne werd in 1796 samen met de Sint Nicolaaskapel gespaard toen de rest van de Valkhofburcht werd gesloopt. Nadat in 1799 vernielingen aan beide kapellen werden geconstateerd, besloot de Stadsraad de kelders (crypte) van de Sint Maartenskapel ook nog te slopen.

De Barbarossa-ruïne vormt samen met het Valkhof en de Sint Nicolaaskapel rijksmonument nummer 31192.

 

Voor meer informatie:

http://www.nijmegen.nl/gns/index/monumenten/on_nivo5.asp?id=171411714

https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monuments/31192

https://cultureelerfgoed.nl/monumenten/31192

 

foto: https://www.flickr.com/photos/stewie1980/3724251996

Terug naar Index

De St Nicolaaskapel, ook wel Valkhofkapel genoemd, is een van de oudste stenen bouwwerken in Nederland en zeker het oudste gebouw van Nijmegen. De kapel is gewijd aan Sint-Nicolaas, de patroonheilige van zeelieden en binnenvaartschippers, maar is ook wel bekend onder de naam Karolingische kapel. Deze verkeerde benaming kreeg hij omdat lange tijd werd aangenomen dat hij uit de tijd van keizer Karel de Grote (742-814) stamde.

De Sint-Nicolaaskapel werd echter ‘pas’ omstreeks 1030 gebouwd en wel in Romaanse stijl en volgens het principe van de centraalbouw (enige nog bestaande Romaanse centraalbouw in Nederland). Dat houdt in dat de plattegrond van het gebouw zich voordoet als een rondom een middelpunt geordende figuur. De Sint-Nicolaaskapel heeft een achthoekige binnenruimte, terwijl de buitenmuren een zestienhoek vormen. Het gebouw is grotendeels uit tuf- en baksteen opgetrokken en in de muren zijn zelfs Romeinse dakpannen terug te vinden. Aan de westzijde is een kleine uitbouw, waar zich de ingang bevindt.

Tussen 1155 en 1796 was de kapel opgenomen binnen de muren van de Valkhofburcht, die vrijwel het gehele huidige park omvatte. Bij de sloop van de burcht in 1796-1797 zag men gelukkig de waarde van het bijzondere gebouwtje in en is het blijven staan.

Voor meer informatie:

https://www.openmonumentendag.nl/monument/nijmegen-sint-nicolaaskapel-en-barbarossaruine/

https://cultureelerfgoed.nl/monumenten/31192

http://rijksmonumenten.nl/monument/31192/het-valkhof-sint-nicolaaskapel-barbarossa-ruane/nijmegen/

 

foto: http://rijksmonumenten.nl/monument/31192/het-valkhof-sint-nicolaaskapel-barbarossa-ruane/nijmegen/

Terug naar Index

De Valkhofbunker is de enige mitrailleurbunker die nog is overgebleven van het drietal dat de Duitse bezetter in 1943 op de Nijmeegse Valkhofheuvel heeft gebouwd. De bunkers moesten de Waalbrug en omgeving verdedigen tegen de opmars van de geallieerden. De twee andere bunkers zijn in 1947 en in 1984gesloopt. De bunker bevindt zich onder het hoogste uitkijkpunt van het Valkhofpark, met uitzicht op de Waalbrug en de Ooijpolder. Het bouwwerk wordt in diverse documenten ook wel geduid als Bunker A en is een zogeheten dubbele mitrailleursbunker, waarin plaats is voor twee mitrailleurs.

De Duitse SS-eenheid Kampfgruppe Euling verdedigde het Valkhof en omgeving, en bemande ook de Valkhofbunker. Eén van de kanonnen die door die legereenheid werd gebruikt is nu nog zichtbaar bij het Belvedère.

Rond de bunker is hevige strijd gevoerd tijdens Operation Market Garden, de grootste militaire operatie op Nederlands grondgebied tijdens de Tweede Wereldoorlog. Enkele van de zwaarste gevechten hadden plaats bij huize Unitas/Burgerlust, een gebouw dat inmiddels verdwenen is. De geallieerden bevrijdden het Valkhof op 20 september 1944.

In eerste instantie sloegen de Duitsers de aanvallen van de Amerikaanse 82ste airbornedivisie af, die onder leiding van brigadegeneraal Gavin het Valkhof trachtte te veroveren. De Britse Grenadier Guards schoten de 82ste te hulp en begonnen samen aan een grootse aanval. Een deel van de troepen maakte hierbij de oversteek over de Waal en viel de Duitse troepen in de rug aan. Op 20 september 1944 werden het Valkhof en omgeving bevrijd.

 

Voor meer informatie:

http://www.valkhofbunker.nl/

 

foto: http://www.valkhofbunker.nl/

Terug naar Index

Onderdeel van de fortificatie van het Valkhof tijdens de tweede wereldoorlog, was het plaatsen van meerdere kanonnen. Aan de voet van de Belvédère, op een betonnen plateau,  staat nog een van die kanonnen, achtergelaten door de Duitsers na de bevrijding. In dit geval een 5 cm Panzerabwehrkanone 38 (PAK)

verdedigde de Duitse SS-eenheid Kampfgruppe Euling het Valkhof en omgeving, en bemande ook de Valkhofbunker. Rond de bunker is hevige strijd gevoerd tijdens Operation Market Garden, de grootste militaire operatie op Nederlands grondgebied tijdens de Tweede Wereldoorlog. Enkele van de zwaarste gevechten hadden plaats bij huize Unitas/Burgerlust, een gebouw dat inmiddels verdwenen is. De geallieerden bevrijdden het Valkhof op 20 september 1944.

In eerste instantie sloegen de Duitsers de aanvallen van de Amerikaanse 82ste airbornedivisie af, die onder leiding van brigadegeneraal Gavin het Valkhof trachtte te veroveren. De Britse Grenadier Guards schoten de 82ste te hulp en begonnen samen aan een grootse aanval. Een deel van de troepen maakte hierbij de oversteek over de Waal en viel de Duitse troepen in de rug aan. Op 20 september 1944 werden het Valkhof en omgeving bevrijd.

 

Voor meer informatie:

http://www.valkhofbunker.nl/

https://en.wikipedia.org/wiki/5_cm_Pak_38

 

foto: http://www.valkhofbunker.nl/index.php/achtergrond/kanon-belvedere

Terug naar Index

Het verhaal gaat dat de hertog van Parma ‘Bel vedere’ (Italiaans voor: mooi uitzicht) uitriep toen hij, bij een bezoek aan de stad in 1585, boven op deze toren stond en uitkeek over een groot deel van het oostelijk Rivierengebied. Zo zou het gebouw aan zijn naam zijn gekomen.

De Belvédère was oorspronkelijk een verdedigingstoren, die in de tweede helft van de 15de eeuw werd gebouwd bij de aanleg van een nieuwe stadsmuur. Een deel van deze stadsmuur is nog te zien in het Hunnerpark. In 1620 werd de toren vernieuwd en in de jaren 1646-1649 werd hij vergroot door toenmalig stadsbouwmeester Peter van Blokhout. Bij deze laatste verbouwing, toen het gebouw zijn huidige vorm in renaissancestijl kreeg, werden onder andere de balustrade op het dak en de gevelsteen met het stadswapen boven de ingang toegevoegd. Vanaf 1646 verloor de toren ook zijn verdedigingsfunctie. Het werd ingericht als vermaakcentrum voor de magistraat en deed verder dienst als ontvangstruimte voor ‘hoog’ bezoek.

De laatste eeuwen heeft de Belvédère nauwelijks veranderingen ondergaan. Aan het einde van de 19de eeuw was de toren echter zodanig in verval geraakt dat een grondige restauratie noodzakelijk was. In 1887-1888 heeft stadsarchitect J.J. Weve deze restauratie op zich genomen, waarbij onder andere de witte bepleistering verwijderd werd en de oude gevelsteen met het stadswapen werd vernieuwd.

Tegenwoordig is in de Belvédère een restaurant gevestigd.

Bron: Noviomagus.nl

 

Voor meer informatie:

http://rijksmonumenten.nl/monument/31140/waltoren-belvadare/nijmegen/

https://www.ensie.nl/paul-aelen/belvedere-nijmegen

 

Foto: https://useum.org/artwork/Belvedere-en-de-Hoenderpoort-te-Nijmegen-Lambert-Doomer-1663

Terug naar Index

De Hunnerpoort wordt ook wel Ooypoort genoemd. Zij is tussen 1461 en 1466 gebouwd en was oorspronkelijk een dubbele poort. Met het stadsrecht kreeg Nijmegen in de middeleeuwen ook het recht om stadsmuren aan te leggen. Tot in de 19de eeuw werd Nijmegen beschermd door stadsmuren en -poorten maar dit beperkte de stad in haar groei. Achter de poort leidde de Voerweg omhoog naar de Valkhofburcht. Met de stadsuitbreiding in de tweede helft van de negentiende eeuw verdwenen de meeste poorten.

De foto geeft de Hunnerpoort weer, zoals zij in 1825 is verbouwd. Boven de poort woonde de poortwachter, naast de poort staat een houten gebouwtje waarin de commiezen zaten. Men moest belasting betalen over de artikelen die men de stad ‘invoerde’.

https://www.noviomagus.nl/OudNijmegen/Stadswallen/Hunnerpoort/Hunnerpoort.htm

Foto: https://studiezaal.nijmegen.nl/detail.php?id=5705

Terug naar Index

In het Hunnerpark is een langgerekt gedeelte van de stadsmuur (Rijksmonument) bewaard uit de 14e of 15e eeuw. Bij de linkerboog zijn de verschillende fasen in de ontwikkeling van de vestingbouw goed te zien. De eigenlijke muur is vrij dik. Daarachter zijn een reeks bogen tegen de muur aangebouwd. Daaroverheen liep aan de bovenzijde de weergang van waaruit geschoten kon worden. Door de uitvinding van het buskruit en daarmee het gebruik van kanonnen was de stadsmuur kwetsbaar geworden. De muur moest aan de stadskant verstevigd worden met een aarden wal, die de muur versterkte en tevens diende voor het transport van de kanonnen op de wal. Bij de aanleg van het Hunnerpark is een klein deel van deze aarde wal afgegraven. Hierdoor kunnen we zien hoe de stadsmuur er oorspronkelijk uitzag.

De zelfstandige positie van een middeleeuwse stad wordt het duidelijkst zichtbaar door de muren of wallen. In Nijmegen is de oudste stedelijke omwalling waarschijnlijk kort na de verpanding van 1247 gezamenlijk door de graaf en de stad aangelegd.

De eerste ‘ommuring’ van Nijmegen werd nog grotendeels als aarden wal uitgevoerd. Ook de burcht kwam binnen deze wallen te liggen. De stad was toen nog een stuk kleiner dan de huidige binnenstad. Maar de bevolking groeide, zowel binnen als buiten de muren. Langs sommige uitvalswegen ontstond een aaneengesloten bebouwing, zoals aan de Molenstraat. Vanaf ongeveer 1450 werd een nieuwe, ruimere ommuring aangebracht, zodat deze bebouwing binnen de bescherming van de stadsmuur kwam te liggen. Verdere uitbreidingen vonden plaats tot ongeveer 1530, daarna zou de stad tot ver in de negentiende eeuw niet meer vergroot worden.

Vanaf de aanleg waren alle volwassen mannen verplicht de stadsmuren te bewaken en zo nodig tegen belegeraars te verdedigen. De poorten gingen elke avond op slot. In de veertiende eeuw werden voor het eerst de belangrijkste stadspoorten in de bronnen vermeld, zoals de Hezelpoort (1334) en de Burchtpoort (1348). Twee eeuwen later waren er bijna dertig grote en kleine poorten.

De muren en poorten vormden het grootste, duurste en indrukwekkendste complex dat door de stad werd gebouwd. Daarnaast waren er binnen de muren diverse openbare gebouwen.

 

https://www.noviomagus.nl/OudNijmegen/Stadswallen.htm

http://rijksmonumenten.nl/monument/31196/langgerekt-gedeelte-van-de-stadsmuur/nijmegen/

Foto: http://rijksmonumenten.nl/monument/31196/langgerekt-gedeelte-van-de-stadsmuur/nijmegen/

Terug naar Index

Terug naar Index