Ambtenarenbonden

Definitie

Ambtenarenbonden zijn vakbonden voor werknemers bij de overheid en in de semipublieke sector.

Fusies van bonden voor hoofd- en handarbeiders

Aanvankelijk bestond er een scherp onderscheid tussen ambtenarenbonden voor hoofdarbeiders (kantoorwerk verrichtend) en die voor handarbeiders (manuele arbeid verrichtend). Pogingen om de bonden van beide groepen samen te brengen liepen lange tijd op niets uit. Pas in 1946 slaagde het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV), de vakcentrale van de moderne (sociaaldemocratische) arbeidersbeweging, erin zijn bonden voor ambtelijke hoofd- en handarbeiders, respectievelijk de Centrale Nederlandse Ambtenaarsbond (CNAB, opgericht in 1919) en de Nederlandse Bond van Personeel in Overheidsdienst (NBPO, opgericht in 1924), te verenigen tot de Algemene Bond van Ambtenaren (ABVA).

Een poging van de Nederlandse Katholieke Arbeidersbeweging (KAB), de katholieke vakcentrale, om haar ambtenarenbonden te laten fuseren liep echter spaak. Weliswaar gingen de Nederlandse R.K. Bond van Overheidspersoneel St. Paulus en de Nederlandse R.K. Bond van Post-, Telegraaf- en Telefoonpersoneel St. Petrus in 1949 samen verder als de Katholieke Bond van Overheidspersoneel (KABO), de Algemene R.K. Ambtenarenvereniging (ARKA, opgericht in 1917), een bond voor hoger kantoorpersoneel, deed hier nadrukkelijk niet aan mee. Hand- en hoofdarbeiders in overheidsdienst bleven in de KAB van elkaar gescheiden. Dit veranderde in 1957 met het vertrek van de ARKA uit de vakcentrale, waarna de KABO zich voor kantoorpersoneel openstelde.

ABVA-KABO

De ABVA en de KABO – vanaf 1975 officieel Katholieke Bond van Personeel in de sectoren Overheid, Volksgezondheid, Maatschappelijk Welzijn en Sociale werkvoorziening geheten – besloten in 1980 een federatie te vormen: de Federatie ABVA-KABO. Zij volgden daarmee het voorbeeld van hun vakcentrales, het NVV en het Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV, sinds 1963 de opvolger van de KAB), die hiertoe al in 1976 waren overgegaan. Op 1 januari 1982 hieven het NVV en het NKV zichzelf op om plaats te maken voor een nieuwe vakcentrale, de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV). Hun ambtenarenbonden volgden pas op 1 oktober 1982, de datum waarop een nieuwe bond, de AbvaKabo, werd opgericht.

ARKA

De ARKA, die in 1973 haar officiële naam had gewijzigd in Ambtenarenvereniging ARKA, besloot zich in 1977 aan te sluiten bij het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) en zich te federeren met de Nederlandse Christelijke Bond van Personeel werkzaam bij de Overheid en in de sectoren gezondheidszorg en maatschappelijk welzijn (NCBO) tot de Algemeen Christelijke Federatie van bonden van personeel werkzaam bij de Overheid en in gezondheidszorg en maatschappelijk werk (CFO). Op 1 januari 1983 hieven de ARKA en de NCBO zichzelf op om plaats te maken voor een nieuwe vakbond: CFO, CNV-bond voor Overheid, Gezondheid, Welzijn en Sociale Werkvoorziening. Deze bond, die in 2002 zijn naam wijzigde in CNV Publieke Zaak, bestond tot 1 januari 2015, toen hij met CNV Onderwijs fuseerde tot CNV Connectief.

Neutrale bonden

Sommige ambtenarenbonden, bijvoorbeeld de Nederlandse Bond van Gemeenteambtenaren (NBvGA, opgericht in 1893), waren neutraal; zij wensten niet gebonden te zijn aan een godsdienstige of politieke overtuiging. Deze bonden waren niet aangesloten bij een grote vakcentrale, maar opereerden zelfstandig, al vormden zij vanaf 1945 een los verbond: het Ambtenarencentrum (AC). Dalende ledentallen dwongen de bonden van het AC in 1991 met elkaar te fuseren tot de Nederlandse Onafhankelijke Vakbond voor de Overheids- en Non-profit sector (NOVON).

De AbvaKabo en de NOVON besloten in 1998 samen verder te gaan als de Abvakabo FNV. Deze bond verdween op zijn beurt op 1 januari 2015 toen hij, samen met FNV Bondgenoten, FNV Bouw en FNV Sport, fuseerde met de vakcentrale. Bij die gelegenheid zijn alle plaatselijke afdelingen verdwenen. De taken van de bond zijn overgenomen door de sectoren Overheid, Publiek Belang en Zorg & Welzijn van de FNV, die lokaal spreekuren organiseert.

Opheffing lokale afdelingen

De lokale afdelingen van de ABVA, de ARKA en de KABO, en later die van de AbvaKabo en de CFO, waren koepels waaronder verschillende (bedrijfsleden)groepen actief waren, die de bonden vertegenwoordigden op bedrijfsniveau. De plaatselijke afdelingen zijn inmiddels, zowel bij het CNV als bij de FNV, verdwenen, maar op lokaal niveau zijn er nog steeds groepen actief.

Gespecialiseerde vakverenigingen

De brede ambtenarenbonden die hierboven zijn behandeld, behartigden niet de belangen van alle (semi)ambtenaren. Bepaalde groepen, zoals leraren, politieagenten en militairen, bezaten en bezitten eigen, gespecialiseerde vakverenigingen. Daarnaast zijn er (semi)ambtenaren van wie de belangen worden behartigd door vakbonden die van oudsher niet als ambtenarenbond worden aangemerkt; zo worden bijvoorbeeld de belangen van personeel werkzaam in het openbaar vervoer behartigd door de vervoersbonden.

Lijst van ambtenarenbonden

Alle ambtenarenbonden waarvan het Regionaal Archief Nijmegen archieven in huis heeft, zijn te vinden in de lijst van ambtenarenbonden.