De huisvesting van het Nijmeegs Archief

In de Sint-Stevenskerk

De oudste vermelding van het bewaren van archiefstukken in de Stevenskerk vinden we in de Stadsrekeningen van 1427. De stadsleidekker kreeg twee Arnhemse guldens voor reparaties aan het dak 'by der nye Gerkamer,daer onse privilegien solen liggen'. Deze gerfkamer werd later de sacristie. In 1563 gingen de stukken naar een door de schrijnwerker Gaert van Dulcken vervaardigde archiefkast, ‘de Blok' in de Kapel van het Heilig Graf, die voor de eerste keer in 1560 wordt vermeld in de Stadsrekeningen. Deze ruimte bevindt zich tegen de noordelijke gevel van het transept van de kerk. De Blok bestond uit twaalf laden, die konden worden afgedekt met twee deuren, met een grendel waaraan vier hangsloten hingen. In de Blok berustten de kostbaarste documenten van de stad, vooral charters.

Omzwervingen in het stadhuis

In 1849 verhuisde de Blok met inhoud naar het stadhuis, waar ook de archieven van de secretarie en de rekenkamer berustten. Tot 1838 waren zij ondergebracht op de Plunderzolder, de Kannenzolder en in de voormalige Gedeputeerdenkamer, die volgens moderne normen bepaald niet geschikt waren om als depot te worden gebruikt. Bovendien is tussen 1838-1840 bijna 8,5 ton [1] aan gedrukte stukken en vaak vergane of onleesbaar geworden archiefstukken uit het 'Oud Archief' vernietigd. De bewaarde archiefstukken gingen naar een nieuw depot in het stadhuis. In 1870-1871 werd de Plunderzolder gesloopt en door een verdieping vervangen waar de archeologische verzameling en het archief werden ondergebracht. Het archief verhuisde nogmaals naar een nieuw gedeelte van het stadhuis aan de Nieuwstraat in 1889.

Drie keer aan het Mariënburg

In 1939-1940 vonden de stedelijke archieven en het Gemeentemuseum onderdak in de Mariënburgkapel. Gelukkig zag in september 1944 de brandstichtende SS-divisie Hitlerjugend de kapel over het hoofd, maar de lege Blok ging mét het stadhuis in de vlammen ten onder. Vervolgens bleef het Gemeentearchief tot 1978 in de kapel en in een dependance in de kelder van de Gemeentelijke Sociale Dienst, waarna het grotendeels verhuisde naar het gerestaureerde en als archiefgebouw ingerichte Arsenaal; de kapel bleef in gebruik als depot en restauratieatelier.

In 1998 ging het project ‘Centrum 2000’ van start, ontworpen door het architectenbureau Soeters & Van Eldonk uit Amsterdam. Het Mariënburg werd ingericht als ‘cultureel kwartier’. Na de verbouwing doet het voormalige politiebureau dienst als huisvesting voor het Archief, de Bibliotheek Gelderland Zuid en het Centrum Werk en Inkomen (CWI). In 2002 verhuisden alle afdelingen van het archief naar de nieuwe behuizing aan het Mariënburg 27, die beschikt over de modernste voorzieningen. Het archiefgebouw lijkt op een kluis, omdat daar de ‘historische schatten’ van Nijmegen berusten. Daarmee kwam een einde aan de omzwervingen van de Nijmeegse archieven. Onze instelling is niet langer het Gemeentearchief, maar het Regionaal Archief Nijmegen, omdat het ook de archieven van een aantal omliggende gemeenten beheert.

Noten

[1] In totaal werden 8483 'Nederlandse ponden' archief en drukwerk als oud papier aan de opkoper G. Cohen verkocht. Na 1820, toen in Nederland het metrieke stelsel werd ingevoerd, was het 'Nederlands pond' echter niet gelijk aan 500 gram, maar was het de wettelijke benaming voor het kilogram, zodat bijna 8,5 ton aan stukken werd vernietigd.

Bronnen

• Bestuurlijk Archief der Stad Nijmegen, 1196 – 11815, Seriedelen, Raadsignaten, inv.nr. 206, raadsignaat 1788; een inventaris van de stukken in De Blok is achterin het register van de raadsignaten van dat jaar ingebonden.
• Delahaye, A., Duizenden ponden opgeruimd. Nijmeegs archief als oud-papier verkocht in: Krantenartikelen van A. Delahaye, dl. 1, oorspronkeliijk verschenen in De Gelderlander van 23 januari 1953, p. 21-22, Nijmegen 1984.
• Heiden, H.G.M. de, De Blok: Nijmegens oudste archiefbewaarplaats, in: Numaga: tijdschrift gewijd aan heden en verleden van Nijmegen en omgeving 25 (1978) nr.2/3, p. 64-71, Nijmegen: Vereniging Numaga. Beschikbaar in de studiezaal.
• Onbekend, Van blok vol rechten tot Arsenaal vol wetenswaardigheden: expositie gewijd aan archiefzorg en -beheer in Nijmegen door de eeuwen heen: georganiseerd in het kader van Internationale Archiefweken 1979: 12 oktober t/m 23 november, Nijmegen: Gemeentearchief, 1979. - 128 p.
• Internetsite over het 'Nederlands pond' in de negentiende eeuw.

Commentaar

<comments hideForm="false"/> of, lees de overige commentaren ...