Kitty en Joke de Wijze

De zusjes De Wijze vertegenwoordigen de Joodse slachtoffers uit Nijmegen. In maart 1941 telde Nijmegen op een bevolking van bijna 100.000 personen 522 geregistreerde 'voljoden'. Van hen overleefden 433 de holocaust niet. Vijftig jaar na de bevrijding, op de dag van de dodenherdenking 1995, onthulden Nijmeegse schoolkinderen op een pleintje nabij de synagoge aan de Nonnenstraat een monument voor de omgekomen joodse stadsgenoten. Tegelijkertijd kreeg het pleintje de naam van één van hen, als eerbetoon aan allen: 'Kitty de Wijzeplaats'.

Kaatje (roepnaam Kitty) de Wijze zag het levenslicht op 23 november 1920 in Boxmeer, als dochter van veehandelaar Louis de Wijze en Lea Groenewoudt. Kitty had drie zussen: Elly (1919), Joke (1922) en Tini (1924). In 1932 verhuisde het gezin naar de Graafse- weg 84 in Nijmegen. Na de Duitse inval in mei 1940 volgden de discriminerende maatregelen ten aanzien van joden elkaar in hoog tempo op. Begin oktober 1942 vorderden de Duitsers enkele woonhuizen aan de Graafseweg, waaronder nummer 84. Het gezin De Wijze ging daarop in pension op de Johannes Vijghstraat 60 (thans nummer 70). Ruim een maand later, in de avond van 17 november 1942, werden bij een razzia 196 Nijmeegse joden opgepakt, onder wie de vier zussen De Wijze. Hun ouders werden nog niet meegenomen, omdat vader Louis ernstig ziek was. De opgepakte joden brachten de nacht door in de gymzaal van de HBS-B aan de Kronenburgersingel. "Geslapen is er weinig,iedereen was eigenlijk in paniek. Niet een die je uitschreeuwt, maar een die je voor je houdt," aldus een lotgenoot van de zussen. De volgende dag werd de groep op de trein gezet naar het doorgangskamp Westerbork. Van daaruit gingen de zussen De Wijze op transport naar het vernietigingskamp Auschwitz in Polen, de dood tegemoet. Kitty en Joke werden al op 15 december 1942 vergast, Elly op 12 februari 1943 en Tini op 17 september 1943. Hun ouders waren inmiddels ook opgepakt en naar Auschwitz afgevoerd. Zij stierven daar op dezelfde dag in de gaskamer als hun jongste dochter Tini.

Briefje van Kitty Wijze uit Westerbork (12-12-1942) Collectie Tweede Wereldoorlog, Regionaal Archief Nijmegen

In 1995 verwierf het archief tien briefkaarten, met potlood beschreven door de zussen De Wijze en Herman van Beek, Elly's echtgenoot. De oudste kaart dateert van 18 november 1942(daags na de razzia), de jongste van 9 februari 1943 toen Elly en Herman op transport moesten naar Auschwitz). Acht kaarten zijn geadresseerd aan hun ouders in Nijmegen. Dit onooglijke stapeltje papier getuigt op indringende wijze van de verschrikkingen die het gezin De Wijze heeft doorstaan. Aangrijpend zijn de vijf briefkaarten die Kitty en Joke op 12 december 1942 op transport naar Auschwitz gezamenlijk aan hun ouders in Nijmegen schreven. De zussen hebben zeker drie kaarten op verschillende plaatsen tussen Westerbork en de Duitse grens uit de rijdende trein gegooid, in de hoop dat minstens één vinder een kaart zou posten. Door hun woordkeus en hun formuleringen probeerden Kitty en Joke wanhopig hun doodsangst te verbergen en hun ouders moed in te spreken.

De briefkaarten waren hun laatste levensteken. Drie dagen later, op 15 december 1942, betraden Joke en Kitty, 20 en 22 jaar oud, de gaskamer van Auschwitz. Enkele van hun briefkaarten, waaronder de hier afgebeelde, hadden Nijmegen toen nog niet eens bereikt.

Met de briefkaarten waarmee de zussen De Wijze tijdens hun laatste, helse reis afscheid namen van hun ouders, hebben zij hun eigen monument nagelaten. Een monument dat minstens zo zo indrukwekkend is als het gedenkteken op het pleintje dat sinds 1995 Kitty's naam draagt.

Bronnen

• De bovenstaande tekst is geschreven door Rob Camps (Regionaal Archief Nijmegen) en eveneens opgenomen in het Archievenblad van 1-9-2003.
• De filmportret is samengesteld door de docenten geschiedenis Alex van Megen en Martijn Vermeulen. Wouter Daemen (Regionaal Archief Nijmegen) zorgde voor de technische realisatie. Het is het zevende portret in de serie.
• Zie voor meer informatie: Artikel over Kitty en artikel over Joke de Wijze op www.oorlogsdodennijmegen.nl

{{#ev:youtube| tskm8v8UnH0}}

Portretten oorlogsdoden Van de onderstaande Nijmeegse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog zijn portretten gemaakt door www.oorlogsdoden.nl. Zie voor meer informatie: Portretten oorlogsdoden. {{#ask:

format=ul }}

Commentaar

<comments hideForm="false"/> of, lees de overige commentaren ...