Maria-omdracht of -omgang

De Nijmeegse Maria-omdracht was een jaarlijkse religieuze processie rond de Stevenskerk, ingesteld in 1273. Met een onderbreking van 300 jaar (van 1591 tot 1926) werd deze tot 1994 in Nijmegen gehouden.<ref>Volgens een woordvoerder van de Petrus Canisiusparochie (Molenstraatkerk) werd waarschijnlijk de laatste Omgang in 1994 gehouden. De laatste jaren dat deze processie werd gehouden was op particulier initiatief.</ref>

De Grote of Sint Stevenskerk

Het verhaal van de Stevenskerk begint op het Kelfkensbos en het Valkhof. Nadat de Romeinen rond 400 Nijmegen hadden verlaten, kwam de versterking (castellum) die ze hadden gebouwd op het Valkhof in handen van de nieuwe machthebbers: de Franken. Tijdens het bewind van de Frankische koning Dagobert I (623-639) of zijn voorganger werd er binnen de muren van dit castellum een kerkje gebouwd. Dat was de eerste kerk van Nijmegen. De kerk werd opgedragen aan de bisschop van Keulen, die vanaf Keulen langs de Rijn kerken wilde stichten. Zijn doel was om de Rijndelta kerstenen en om van daaruit het christendom onder de heidense Friezen te verkondigen. Nijmegen was een schakel in die keten van religieuze voorposten. Het eerste kerkje van Nijmegen was waarschijnlijk al toegewijd aan Sint-Stephanus (Sint-Steven) en vormde de voorloper van de Sint-Stevenskerk die in 1273 werd ingewijd op de huidige locatie.

Maria-omdracht

De dominicaan Albertus Magnus (1193–1280), bisschop van Keulen, was de grondlegger van de Maria-omdracht. Bij de wijding van de Stevenskerk in 1273 bepaalde hij dat ieder jaar op Drievuldigheidszondag – de zondag na Pinksteren – een processie moest worden gehouden met het Heilig Sacrament, het Mariabeeld en de relikwieën der heiligen. Vanuit die nieuwe Sint-Steven vertrok voortaan ieder jaar op de zondag na Pinksteren een processie naar de plaats waar de oude kerk had gestaan; ter nagedachtenis van de overle-denen die op het oude kerkhof waren begraven. Daarbij werd onder meer een Mariabeeld meegedragen; de Maria-omdracht was geboren. Na de verovering van Nijmegen door prins Maurits in oktober 1591 – de reductie van Nijmegen - verbood het nieuwe protestantse stadsbestuur de processie. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd ze in ere hersteld en groeide ze uit tot het jaar-lijks hoogtepunt van het Nijmeegse katholicisme. Op initiatief van pastoor De Grood van de Lourdeskerk aan de Hatertseweg hielden de Nijmeegse katholieken op 23 mei 1926, eerste Pinksterdag, een nieuwe officiële Maria-omdracht. Daarna ‘trok’ de processie weer op Drievuldigheidszondag, met uitzondering van 1932, toen in augustus in Nijmegen een Nationaal Mariacongres plaats had.

Mariacongres

Dit was bedoeld als een speciale huldiging van Maria, met als motto ‘Maria – Moeder der Menschen’. Deze manifestatie trok duizenden gelovigen uit het hele land. Er waren veel deelmanifestaties erom heen, zoals kerkdiensten, voordrachten, vergaderingen, opvoeringen en een concert op het Valkhof. De beroemde Nijmeegse architect Charles Estourgie werd aangetrokken om de stoet vorm te geven. Tijdens het Nationale Mariacongres (6-8 augustus 1932) speelde het beeld van de Lieve Vrouw van Nijmegen uit de Molenstraatkerk een belangrijke rol. Het werd het als genadebeeld neergezet. De paus bevestigde dit door zijn toestemming te geven om het beeld te kronen ‘zowel om oudheid van verering, als om vele weldaden, die de liefdevolle Moeder voortdurend aan de haar toegewijde gelovigen met de meeste goedertierenheid uitdeelt, door alle gelovigen van Nijmegen en de bewoners der omstreken, met grote eerbied, liefde en vertrouwen vereerd wordt’. Op 7 augustus werd het, na een plechtige omgang door de stad, op het congresterrein aan de Bijleveldsingel door mgr. A.F. Diepen gekroond. Tegelijk kreeg het beeld een nieuwe troon met stralenkrans in de Mariakapel.

Routes van de stoet en deelnemers

De Omdracht heeft verschillende routes gehad, zoals in 1939: vanaf de Mariënburg, Mariënburgsestraat, Hertogstraat, Lange en Korte Burchtstraat, Grote Markt, Stikke en Lange Hezelstraat, Kronenburgersingel, Nassausingel, Keizer Karelplein en eindigend in de St. Josephkerk. De stoet bestond toen uit niet minder dan 326 groepen. In 1947 stond de Maria-omdracht in het teken van de intentie aan de gedachtenis aan de 2200 Nijmegenaren die tijdens de oorlog waren omgekomen. Er namen 397 groepen aan deel. Vanaf die tijd werden de groepen echter kleiner. In 1957 waren er slechts 41 meer over, en de secularisatie en leegloop van de kerken zorgde voor een hiaat tussen 1964 en 1987. Na een onderbreking van 24 jaren werd de Omdracht in 1987, in het kader van het door paus Johannes Paulus II afgekondigde Maria-jaar, hersteld. Niet meer als een opeenvolging van stoeten en groepen, maar als een sobere, stille bidtocht, waarin een replica van het beeldje wordt meegedragen. Contact Rooms Katholieken zorgde voor de organisatie. De Omdracht volgde een korte route: Hunnerpark, Valkhof, Burchtstraat, Broerstraat (langs de locatie van het voormalige geboortehuis (nr.42/44) van Petrus Canisius), Molenstraat, Canisiuskerk. Bij het beeld van Maria tegen de gevel van het stadhuis werd kort stilgestaan, kaarsen opgestoken en gezongen.

Einde van de traditie

De laatste jaren dat de Maria-omdracht werd gehouden, waarschijnlijk tot 1994, werd ze in feite onafhankelijk van de parochie georganiseerd. Maar de pastores waren wel bereid het lof na afloop in de Molenstraatkerk te verzorgen. Het was voor een groot deel een echte processie, waaraan onder meer de deken van Nijmegen en diverse religieuzen deelnamen. Het processiekruis, twee lantaarndragers en een houten baartje met een replica van het Mariabeeld in plexiglas werden meegedragen. De tocht begon in het Hunnerpark en trok door de binnenstad naar de Molenstraatkerk voor een afsluitende mis. Er werden liederen gezongen als Wees gegroet, o sterre, God groet u, zuivere bloeme, Wij groeten u, o Koningin. Afhankelijk van de dag waren er 150-300 deelnemers aan omdracht en lof.

J.M.van Diejen-Peterse (hand-out bij Open Archievendag 2008)

Voetnoten

<references/>

Bronnen

Archeonet.nl Bedevaartsplaatsen in Nederland. Maartens KNAW.

Commentaar

<comments hideForm="false"/> of, lees de overige commentaren ...