Notariële archieven

Eerste Nijmeegse notarissen

Als een van de weinige plaatsen in Gelderland waren er in Nijmegen al vóór 1811 notarissen. In dat jaar werd door het van kracht worden van de Franse wetgeving het notariaat in heel Nederland ingevoerd. Daarvóór moest men voor het opmaken van akten van huwelijkse voorwaarden, testamenten, boedelinventarissen of transportakten naar de plaatselijke of regionale gerechten of schepenbanken. In een aantal provincies moesten deze concurreren met plaatselijke notarissen, die officieel door het gewestelijk bestuur benoemd waren.

In Nijmegen was vanaf 1758 één notaris actief voor de stad en de regio: Van Daelveld. Al snel volgden er meer en bij de invoering van de Wet op het notarisambt in 1811 waren er inmiddels vijf: Altrogge, Wiegand, Stoppendaal, Van Munster en Vermasen. Van Daelveld was in 1783 gestopt.

In de achttiende eeuw kwamen verreweg de meeste zaken als vrijwillige rechtspraak voor de Nijmeegse schepenbank. Deze akten zijn terug te vinden in de zogeheten schepenprotocollen.

Soorten akten

In notariële archieven zijn veel gegevens te vinden die kunnen helpen bij onderzoek naar personen of huizen. Testamenten, huwelijkse voorwaarden of boedelinventarissen geven extra achtergrondinformatie over iemands bezittingen en akten betreffende verkoop, aankoop, verhuur of verpachting bieden inzicht in oude en nieuwe eigenaren van onroerend goed.

De meest voorkomende akten zijn

• testamenten
• huwelijkse voorwaarden
• schenkingen
• transportakten
• overdracht van onroerend goed
• boedelinventarissen

De belanghebbenden krijgen van de notaris een authentiek afschrift (grosse) van de originele akte (minuut) die door de partijen en de notaris zijn ondertekend. De notaris houdt de minuutakten en bindt deze na verloop van tijd in een band (het protocol). Deze protocollen met minuutakten vormen het hoofdbestanddeel van een notarieel archief. Om makkelijk in deze protocollen te kunnen zoeken, houdt een notaris een repertorium bij waarin van elke akte meestal het nummer, de datum, het onderwerp, de belanghebbenden en een korte inhoud staan vermeld. Via deze repertoria is ook door de archiefonderzoeker makkelijk naar relevante aktes te zoeken, zeker na de invoer hiervan in databases.

Zoeken in notariële archieven

Door vrijwilligers worden de repertoria ingevoerd in een database waardoor snel op naam naar aktes gezocht kan worden. Een deel van de repertoria is ingevoerd; de inhoud is doorzoekbaar in de Digitale Studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen. Ongeveer een derde deel van alle akten is gedigitaliseerd en daarmee online raadpleegbaar. Voor een overzicht van alle ingevoerde en gedigitaliseerde notariële archieven, zie hieronder:

Notaris	Periode	Ingevoerd in index	Gedigitaliseerd
Daelveld	1758-1783	ja	-
Vermasen	1768-1831	ja	-
Altrogge	1777-1806	ja	-
Stoppendaal	1784-1815	ja	-
Van Munster	1805-1849	ja	-
Wiegand	1806-1838	ja	-
Sanders van Well	1811-1812	ja	ja
Van Manen	1812-1844	-	-
Van Elsbroek	1812-1855	ja	-
Van Rees	1812-1856	-	-
Van Daalen	1836-1842	ja	ja
Payen	1838-1859	ja	-
Van Heuven	1849-1875	ja	ja
Deurvorst	1850-1856	ja	-
Aldus	1856-1871	-	-
Robbers	1856-1871	ja	-
Van der Gronden	1857-1867	ja	-
Courbois	1860-1884	ja	-
Böhtlingk	1860-1905	ja	-
Van Wijnbergen	1868-1872	ja	ja
Van Voorst tot Voorst	1871-1883	ja	ja
Van Heijst	1872-1876	ja	ja
Halberstadt	1875-1892	ja	ja
Masman	1878-1889	ja	-
Klaassen	1878-1907	ja	ja
Van Rijckevorsel van Kessel	1883-1909	ja	-
Hekking	1883-1926	ja	ja
Courbois	1884-1927	ja	ja
Van Koolwijk	1889-1912	ja	ja
Hijink	1892-1912	ja	ja
Libourel	1898	ja	ja
Ten Pol	1898-1937	-	-
Leopold	1905-1935	ja	-
De Maret Tak	1907-1932	ja	ja
De Bruijn	1909-1923	ja	ja
Kalshoven	1912-1913	ja	deels
Van Doesburgh	1913-1943	deels; tot en met 1935	-
Vermeulen	1914-1921	-	-
Van Bergen	1921-1943	-	-
Van Schuijlenburch	1923-1955	deels; tot en met 1935	-
Hekking	1926-1957	deels; tot en met 1935	-
Klaassen	1927-1937	deels; tot en met 1935	-
Wolters	1927-1956	deels; tot en met 1935	-
Nieuwenhuis	1932-1948	deels; tot en met 1935	-
Nypels	1935-1939	-	-

Voor onderzoek in de archieven van de Nijmeegse notarissen (zie dit overzicht), waarvan de akten niet zijn geïndexeerd, moet gebruik worden gemaakt van de originele repertoria in de studiezaal van het archief. Voor onderzoek in de archieven waarvan de akten niet zijn gedigitaliseerd zal gebruik moeten worden gemaakt van de originele akten.

Niet openbare notariële archieven

Minuutakten en repertoria worden na 75 jaar overgedragen aan een archiefbewaarplaats en daarmee voor iedereen openbaar. Dit is met uitzondering van testamenten, die na 100 jaar openbaar worden. Het Regionaal Archief Nijmegen beheert een groot aantal archieven van notarissen uit de periode 1758 tot 1935.

Akten van notarissen die ná 1935 opgemaakt zijn, worden beheerd door de opvolgende notaris. Voor direct betrokkenen is informatie uit deze akten op te vragen. Aan deze dienst kunnen kosten verbonden zijn. Het opvolgersarchief (protocollenregister) vindt u op website van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB).

Testamenten die na 1910 opgemaakt zijn, worden beheerd door Doc-Direkt in Winschoten. Voor direct betrokkenen is informatie uit deze akten op te vragen. Dat kan op twee manieren:

1. Geef bij een notaris in uw eigen woonplaats aan dat u op zoek bent naar het testament van de betreffende persoon, waarvan u erfgenaam zou zijn. Legitimatiebewijs meenemen is verplicht. De notaris controleert in het centraal testamenten register waar het testament zich bevindt. Als het testament bij Doc-Direkt ligt, kan de notaris het testament daar digitaal opvragen. Deze bekijkt eerst het testament om vast te stellen of u daadwerkelijk erfgenaam bent en het testament mag inzien. De notaris verstrekt namelijk alleen aan direct belanghebbenden (zoals erfgenamen) informatie over de inhoud van het testament. De notaris kan het testament vervolgens ook afhandelen. Hier komen kosten bij kijken, ook vanuit Doc-Direkt.
2. Neem rechtstreeks contact op met Doc-Direkt via het e-mailadres Doc-Direktsecretariaat@minbzk.nl, waarbij u aangeeft welk testament u zoekt. Ook dan is legitimatie verplicht. Na afhandeling van de formaliteiten kan het testament worden geraadpleegd. Ook hiermee zijn kosten gemoeid. Wanneer u het testament daadwerkelijk wil laten afhandelen, dan moet dat via een notaris worden geregeld. Optie 1 is in dat geval mogelijk sneller en goedkoper.

Via het Centraal Testamentenregister (CTR) in Den Haag kunt u zoeken naar testamenten vanaf 1890. Het CTR houdt bij door welke persoon op welke datum en voor welke notaris een testament is gemaakt. De notaris geeft dit op. De inhoud van het testament is daar niet bekend.

Verwijzingen

• website Opvolgersarchief van de KNB
• Centraal Testamentenregister