Voor ONGEKEND belicht het Regionaal Archief Nijmegen (RAN) en het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis de sanering van de Benedenstad in het midden van de twintigste eeuw. Een bijzonder en bij het grote publiek minder bekend Nijmeegs verhaal. Met archiefbronnen reconstrueren we de geschiedenis van deze wijk. Hierin staat enerzijds het leven in de Benedenstad en het thema 'Rijk & Arm' centraal. Anderzijds staat de naoorlogse sanering centraal. Originele stukken laten zien hoe de gemeente Nijmegen dacht over de ‘onmaatschappelijken’ uit de Benedenstad. Tekeningen van geroemde architecten zoals Granpré Molière laten zien welke plannen voor de Benedenstad werden gemaakt. Via het archief van het Bewonerscomité Benedenstad ontdekt u de geslaagde emancipatie van de bewoners.
Voor dit project schreef de zangeres LAKSHMI het lied 'Zie je mij?'. In de onderstaande video zie je haar uitvoering in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, op 19 oktober 2022.
Deze tentoonstelling werd mogelijk gemaakt door het Regionaal Archief Nijmegen, Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, Gemeente Nijmegen, ONGEKEND Festival en Provincie Gelderland.
De sanering van de Benedenstad is een complex verhaal met een lange voorgeschiedenis. In deze expositie willen we laten zien dat met bronnen uit het Regionaal Archief Nijmegen de geschiedenis van een stadsdeel te reconstrueren is.
Na het aannemen van de vestingwet in 1874, werden de stadswallen afgebroken en kon Nijmegen uitbreiden. Wie het kon betalen trok naar de Bovenstad: met name naar de singels en de ruimere buitenwijken. Wie dat niet kon betalen, bleef in de Benedenstad. Een paar duizend mensen woonden, dicht op elkaar, in de ‘gasjes’. De huurwoningen daar werden steeds slechter, er was sprake van wijdverspreide armoede. De gemeente zag een groot deel van de bewoners als ‘onmaatschappelijken’. De verkrotting versnelde na het openen van de Waalbrug. Voor Nijmegen een zegen, voor de Benedenstad bepaald niet. Er was hiermee een directe goede verbinding naar het centrum, veel kopers kwamen niet meer in de Benedenstad. Acties van de Stichting Sanering Oude Stad, een groep betrokken Nijmeegse inwoners, zetten nog voor de Tweede Wereldoorlog de sloop van oude, verkrotte panden in het stadsdeel in gang.
Na de Tweede Wereldoorlog is er veel gesloopt op initiatief van de gemeente. In de jaren 50 en 60 was het verzet hiertegen zeer beperkt, hoewel de bewoners graag wilden blijven in ‘hun’ wijk. Vanaf begin jaren 70 slaat dat om. Door de emancipatiebewegingen in de jaren 60 was de burger mondig geworden; er kwam protest en men eiste inspraak in de plannen. Er is uiteindelijk gekozen voor herbouw met behoud van het originele karakter van de wijk. Iets dat nu landelijk wordt toegepast bij stadsvernieuwingsprojecten in andere steden.
Klik hieronder door naar de verhalen over de sanering:
Klik hieronder door naar de verhalen over het leven in de Benedenstad:
In de Benedenstad stonden (en staan) veel historische panden. Sommige verkrotten in de loop van de tijd, en zijn zelfs afgebroken. Andere hebben tot op de dag van vandaag een functie, zoals het gezondheidscentrum in de Benedenstad. Hier zien we een huis met zestiende-eeuwse elementen in de Muchterstraat
De bewoners van het het R.K. Nationaal Tehuis Luctor et Emergo, een doorgangshuis voor ontslagen gevangenen, bedreigden, voorwaardelijk in vrijheid gestelden en zwervers, gingen langs de deur met borstels, mattenkloppers, sponzen en andere huishoudelijke artikelen.
Twee bewoners van de bendenstad in gesprek. Straat: Achter de Hoofdwacht.
‘’Het is onbeschrijflijk als je ziet wat er rondom de Commanderije van St. Jan voor een viezigheid wordt uit-gehaald. Ik zit hier veel voor het raam en ik zie de stelletjes, meestal jonge meisjes met knullen van een jaar of 15, met lange haren, met velen soms tegelijk verdwijnen achter de Commanderije. Ze trekken ook veel in het torenkeldertje dat daaronder gelegen is.’’ (Rapporteur voegt daaraan toe, dat aldaar door hem twee slaapplaatsen, welke kennelijk regelmatig gebruikt worden, zijn aangetroffen)
Interieur van de kamer met serredeuren. Matras ligt voor gebruik gereed.
Een kind in een slaapkamer van een onbewoonbaar verklaarde woning aan de Kabelgas.
De Benedenstad als parkeerplaats. Links op de achtergrond panden aan de Muchterstraat. Ca. 1970-1975
De Waalkade in gebruik als parkeerplaats. November 1976
Hotel Ariëns in de Priemstraat was in de negentiende eeuw één van de chicste hotels van de stad. Hoogwaardigheidsbekleders en ‘royals’ hebben er gelogeerd en gedineerd. Het statige pand besloeg bijna de gehele oostkant van de straat. Hier op deze foto uit 1895 nog volop in bedrijf.
Bericht in de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant van 11 augustus 1888
Het hotel sloot zijn deuren nog voordat de Waalbrug gereed kwam in 1936 en werd opgedeeld in verschillende woningen en pensions, die samen met de rest van de benedenstad, snel verloederde en verkrotte. In de jaren 60 werden de trieste resten gesloopt.
