Turf- en zakkendrager

Turf- en zakkendragers waren officieel benoemde functionarissen van de lokale overheid. Hun taken hadden betrekking op het gebied van transport over land. Vanaf 1827 worden de dragers "vereeniging van werklieden tot het lossen, laden, vervoeren, verwerken, meten en wegen van goederen" genoemd.

Taken

Een bijzondere bemoeienis van de lokale overheid met het transport over land vormen de diensten van de turf- en zakkendragers, een al eeuwen oude corporatie. De turf- en zakkendragers zijn door het stadsbestuur officieel benoemde functionarissen. Zij verrichten een soort uitgebreide kruiersdienst, waarvoor zij worden betaald volgens een door het gemeentebestuur vastgesteld tarief. Deze 'ambtenaren' ontvangen dus geen jaarwedde, maar krijgen een stukloon, dat afhankelijk is van onder andere het gewicht van de te dragen last en af te leggen afstand en traject. Behalve uit laden, lossen en sjouwen bestaat hun taak uit meten en wegen, wat het officiële karakter van hun ambt verklaart. Hun taak gaat dus verder dan enkel transport en heeft ook betekenis voor de fiscale en economische overdracht van goederen.

Reglement

In een reglement zijn de rechten en plichten van de dragers vastgelegd.<ref>Het eerste reglement van deze periode dateert van 18 mei 1816. Als gevolg van de lage graanprijzen worden de tarieven als te hoog beschouwd. Daarom besluiten B&W in 1824 een nieuw reglement op te stellen voor de turf- en zakkendragers, zie Verbaal Handelingen van B&W 1824, f. 125 v. De raad sanctioneert dit reglement, zie Raadssignaten 1824, f 40. In 1825 verschijnt het reglement in druk, zie band met ordonnantin, G.A.N., N192, nr 48.</ref> Ook bevat het informatie over de organisatie. De zakkendragers zijn 30 in getal en er zijn twee meters. Bovendien worden er ter bewaking van de goede orde een boekhouder en vier meesteren door B&W benoemd. In het in 1827 enigszins aangepaste reglement worden deze meesteren nader aangeduid als twee oudmeesters en twee jongmeeesters.<ref>Reglement, 29 december 1827, (G.A.N., Band met Ordonnantiën, N191, nr 6)</ref> Het reglement spreekt niet meer langer van turf- en zakkendragers, maar heeft het nu over "vereeniging van werklieden tot het lossen, laden, vervoeren, verwerken, meten en wegen van goederen". Die nieuwe omschrijving dekt de lading beter. Dit nieuwe reglement voorziet in de mogelijkheid, dat het aantal van deze werklieden doorgroeit van 30 tot maximaal 50. De zakkendragers zijn de meest in het oog springende 'transportorganisatie'. Een andere groep van personen werkzaam in deze sector zijn de bierkruiers.

De vereniging van werklieden verdwijnt vanaf de tweede helft van de 19e eeuw bijna geheel buiten beeld. Mogelijk hebben de afschaffing van de belasting op turf en de belastinghervorming van 1865 daarmee te maken. De turf- en zakkendragers zijn dan niet langer via de plaatselijke belastingendienst ingebed in de gemeentelijke organisatie, maar zij zijn slechts een door de gemeente erkende vereniging van werklieden.<ref>De stukken betreffende de turf- en zakkendragers die in het S.A.N. zijn aangetroffen,beslaan de jaren 1816-1861. Zie Wildt, A. de, Voorlopige inventaris van het secretarie archief Nijmegen, rubriek belastingen, GAN 1994, p. 8 (rubriek 2.00/028).</ref>

Koren- en turfmeters

Turf- en zakkendragers hebben tevens een andere functie, die koren- en turfmeters wordt genoemd. Deze taak heeft betekenis voor zowel het economisch verkeer als voor de belastingdienst.

Voetnoten

<references/>

Bronnen

• Gruppelaar, L., Lokaal bestuur en stedelijke overheid te Nijmegen, 1816-1851, Gemeentearchief Nijmegen, 1994.
• Gruppelaar, L., Lokaal bestuur en gemeentelijke overheid te Nijmegen, 1851-1919, Gemeentearchief Nijmegen, 1994.

Verantwoording

Bewerking van de resultaten van onderzoek, gedaan in de jaren 1994-1996, naar lokaal bestuur en gemeentelijke overheid in Nijmegen door Lisette Kuijper (Regionaal Archief Nijmegen, 2010)