| Algemene gegevens locatie | |
|---|---|
| Naam locatie : | Verloren toren |
| Plaatsnaam : | Nijmegen |
| Straatnaam : | Plein 1944 |
Nijmegen was ooit een vestingstad, compleet met stadsmuren en vele poorten en torens. In 2011 stonden archeologen echter voor een verrassing. Op vrijdag 14 januari van dat jaar kwam tijdens rioleringswerkzaamheden langs de zuidzijde van Plein 1944 stevig muurwerk tevoorschijn. Het was een interessant stuk, gemaakt uit bakstenen met een lengte van 27 cm en een laag tufsteen, afkomstig van de sloop van de Romeinse stad Ulpia in het Waterkwartier en van de Romeinse legerplaats op de Hunnerberg in Oost. Het muurwerk rook dus oud en de aanleg van het riool werd gestopt. De daaropvolgende maandag werd de muur verder vrijgelegd en verscheen er tevens een toren. Deze toren was onbekend bij onderzoekers. Hij stond namelijk niet op eerdere kaarten van Nijmegen. Ze doopten deze verrassing meteen de ‘Verloren toren’.
De toren was een onderdeel van de stadsmuur die tussen 1400 en 1425 werd gebouwd. Nijmegen had toen al een stadsmuur uit de 13e eeuw. Van deze eerste stadsomwalling, aangelegd vanaf 1230–1250, is op het plein een deel van de gracht opgegraven. Ook is de gracht aan de westzijde van het plein (busbaan) bij rioleringswerkzaamheden, op de hoek Bloemerstraat-Doddendaal gezien. Hier is een volledige doorsnede gezien van circa 9 meter breed. De bijbehorende stadsmuur, die ongeveer ter hoogte van de Oude Varkensmarkt moet hebben gelegen, is niet aangetroffen tijdens het archeologisch onderzoek. De stadsmuur is in het begin van de 16e eeuw (1526) volledig weggebroken. Uit de gracht kwam aardewerk dat in het Rijnland is geproduceerd. De datering van deze scherven ligt tussen 1200 en 1550. Dit was de situatie rond Kerstmis 2010.
Aan de oostkant is mogelijk een klein stukje van een wal gevonden. Waarschijnlijk is het de rest van de wal een aarden werk geweest. Bij alles moet men bedenken dat tot 1945 de grond hier ongeveer 1,50 m. hoger was. Er is dus al een flink stuk van de fundamenten verdwenen en een aarden wal kunnen we ook wel vergeten.
Steeds zwaardere kanonnen maakten een nieuwe dikkere muur (met weer een droge gracht) noodzakelijk. Deze tweede ommuring werd in delen aangelegd. De muur, waarvan kleine delen ook in 2011 zijn teruggevonden, liep recht op de Kruittoren in het Kronenburgerpark af. De Kruittoren was daarom waarschijnlijk ook een onderdeel van de tweede omwalling. Deze dubbele omwalling is de oudste van Nederland! In ons land is verder alleen van Deventer bekend dat het een dubbele stadsomwalling had. In tegenstelling tot Nijmegen had Deventer een natte gracht.
Aan de Verloren toren is goed te zien van welke kant de vijand moest komen. Aan de zuidzijde, de veldzijde, is het muurwerk veel dieper gefundeerd dan aan de noordzijde, de stadszijde. Daar springt de fundering omhoog. Dat scheelde nogal wat stenen. Het muurwerk van deze toren is dik, zo’n twee meter. Hieraan zien we de invloed van het kanon. Hebben we hier te maken met een eerste poging Nijmegen veiliger te maken met een nieuwe, nog onbekende stadsomwalling? Met de aanleg van de tweede bekende stadsomwalling (1436) kwam onze toren in de stad te liggen en het werd mogelijk in 1526 afgebroken.
De toren was ongeveer 13 meter hoog en stak daarmee een kleine 10 meter boven de stadsmuur uit. Omdat de toren precies in de inrit van een ondergrondse parkeergarage lag moest hij verplaatst worden. De teruggevonden fundering van de toren is eerst gelicht en daarna geplaatst in de openbare fietsenkelder onder Plein 1944. Informatieborden vertellen daar het verhaal van de toren. De originele locatie van de toren is gemarkeerd met een afwijkende steensoort in de bestrating voor de voormalige bioscoop Carolus.
Bureau Archeologie Gemeente Nijmegen.
