Wachter

In Nijmegen zijn in de 19e eeuw torenwachters, poortwachters, wegwachters en veldwachters werkzaam voor de verdediging van de stad. Na de Tweede Wereldoorlog vinden belangrijke reorganisaties plaats.

Torenwachters

In verband met de openbare orde en veiligheid kunnen verder nog de torenwachters en poortwachters genoemd worden. De toren van de St. Stevenskerk, in bezit van de stad, is als hoogste punt in de stad een ideale uitkijkpost. Twee torenwachters waken vanaf de toren over de stad en omgeving en kunnen bij brand of onraad snel een waarschuwing geven. De twee torenwachters hebben de reorganisatie van 1876 overleefd. Tot 1902 blijven zij waken over de stad, waarbij hun taak vooral de brandveiligheid geldt. In 1902 wordt de functie van torenwacher opgeheven, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de functie hersteld. De wachters zijn niet meer onderdeel van de brandweer, maar van de luchtbeschermingsdienst.

Poortwachters

Poortwachters bemannen de stadspoorten en dragen door een strikt 'toelatingsbeleid' bij tot de openbare orde en veiligheid. Daarbij dienen zij zowel civiele als militaire belangen. Dit impliceert, dat er tussen het stadsbestuur en de plaatselijke commandant gedeelde gezagsverhoudingen zijn over de poortwachters.

Veldwachters

Veldwachters maken als betaalde krachten deel uit van het politie-apparaat in de buitenwijken.De organisatie van de veldwachters ondergaat in 1845 een verandering. Zij gaan dan gecombineerd hun diensten uitoefenen, wat de efficiëntie van hun dienst ten goede komt, aldus de eerste secretaris van Nijmegen in zijn overzicht van de gemeente voor de jaren 1840-1850. De veldwachters, later nog geassisteerd door een boswachter, zorgen voor de handhaving in de gebieden van Nijmegen buiten de stadsmuren. Zoals de naam al zegt, moeten zij daarbij ook over de velden waken. Verder dienen zij erop toe te zien, dat er alleen gejaagd en gevist wordt door hen die daartoe ook gerechtigd zijn.<ref>VHvB&W, 1824, f. 74</ref> Het aantal veldwachters is in 1827 uitgebreid.<ref>Raadssignaten 1827 f. 24 r. en 40 v.</ref> Het komt dan op drie, een aantal dat tot 1850 hetzelfde blijft. In 1876 vindt een reorganisatie plaats, waardoor er sindsdien drie veldwachters en een chef-veldwachter werkzaam zijn. Tussen 1880 en 1890 komen er twee veldwachters bij.

In de oorlogsjaren vinden enkele organisatorische veranderingen plaats. Een eerste wijziging is het afschaffen van de gemeenteveldwacht, een gevolg van een verordening van de Rijkscommissaris die 1 december 1942 ingaat.<ref>Ingekomen telegram 1-12-1942, S.A.N., 1633/1942.</ref>

Wegwachter

Onderhoud van de lokale wegen en toezicht op wat zich op en rond de wegen afspeelt, hoort tot het gemeentelijke takenpakket. Het toezicht, 'de policie', is een taak van veldwachters en van wegwachters. De wegwachters zijn "bijzondere Opzigters, beëdigd, en ter onderkenning dragende het Stads-Wapen met eenen lederen band om het bovenste gedeelte van den linkerarm." Deze opzichters zijn een voorbeeld van bijna onzichtbaar geworden functionarissen van de plaatselijke overheid. Op onverwachte plaatsen duiken zij bij dit onderzoek op en maken het gemeentelijk apparaat weer wat groter dan het op het eerste gezicht lijkt. Zowel veldwachters als opzichters krijgen voor deze taken geen vaste wedde. Hun beloning bestaat uit de boetes, waarvan zij de helft in eigen zak mogen steken.

Het is aannemelijk dat de politie de taken van de wegwachters heeft overgenomen in de tweede helft van de 19e eeuw. In het begin van de 19e eeuw zijn er drie wegwachters als onbezoldigde functionarissen in gemeentelijke dienst. In 1866 zijn het er vier in getal en worden zij van gemeentewege betaald. Daarna verdwijnen zij spoorloos uit beeld.

Voetnoten

<references/>

Bronnen

• Gruppelaar, L., Lokaal bestuur en stedelijke overheid te Nijmegen, 1816-1851, Gemeentearchief Nijmegen, 1994.
• Gruppelaar, L., Lokaal bestuur en gemeentelijke overheid te Nijmegen, 1851-1919, Gemeentearchief Nijmegen, 1994.
• Gruppelaar, L., Lokaal bestuur en gemeentelijke overheid te Nijmegen, 1919-1945, Gemeentearchief Nijmegen, 1995.

Verantwoording

Bewerking van de resultaten van onderzoek, gedaan in de jaren 1994-1996, naar lokaal bestuur en gemeentelijke overheid in Nijmegen door Lisette Kuijper (Regionaal Archief Nijmegen, 2010)