Brandweer

Geschiedenis

Ad hoc dienst

De brandweer is geen permanent georganiseerde dienst, maar een ad hoc dienst. Als er brand uitbreekt, treedt een draaiboek in werking. Een tamelijk groot aantal burgers is dan verplicht bepaalde taken te verrichten die variëren van leidinggevend tot uitvoerend. Voor elk van de vier Nijmeegse wijken komen er in 1816 twee opperbrandmeesters. Naast de opperbrandmeesters kent de brandweer brandmeesters, onderbrandmeesters en spuitgasten. Tenslotte wordt van de ingezetenen verwacht dat zij, als de nood aan de man is, de handen uit de mouwen steken. Voerlieden zijn bij brand verplicht zich op bepaalde punten te posteren, zodat zij kunnen zorgen voor vervoer van bluswater dat onder andere uit de Waal gehaald wordt. Brandspuiten en spuitgasten zijn er wel, maar indien nodig kan de bevolking ingeschakeld worden bij het edele handwerk van emmertjes water doorgeven. De reeds genoemde torenwachters tenslotte hebben de taak bij het vermoeden van brand direct alarm te slaan.

Brandpreventie

In het kader van de brandweer is het hier op zijn plaats te vermelden dat veel aandacht uitgaat naar brandpreventie. Allerlei bouwvoorschriften zijn op schrift gesteld en er bestaan regels voor bedrijven en personen die brandgevaarlijk werk verrichten. De schoorsteenvegers zijn verplicht het stadsbestuur op de hoogte te stellen van door hen geconstateerde overtredingen van de bouwvoorschriften. Brandgevaarlijke situaties als balken die doorlopen tot in de schoorstenen moeten zij rapporteren.<ref>Verbaal Handelingen Burgemeesteren, 1816, f. 191 v. e.v.</ref> In Nijmegen is er in de 19e eeuw een stadsschoorsteenveger, die van het gemeentebestuur een vaste jaarwedde ontvangt.

In 1838 wordt een reglement op het brandwezen binnen de stad Nijmegen gedrukt. Daarin staan zowel tal van preventieve voorschriften als tal van bepalingen die voorschrijven hoe de brandweer georganiseerd moet worden.<ref>Reglement op het brandwezen binnen de stad Nijmegen, Nijmegen 1838, (Band met ordonnanties N 191)</ref> Daarbij is er aandacht voor diverse aspecten vóór, tijdens en na de brand. Van brandoefening tot en met slotevaluatie is in 69 artikelen vastgelegd. Een jaar later komt er voor de buitenwijken een vergelijkbaar reglement.

Hiërarchie

De hiërarchische lijnen in deze ad hoc dienst lopen via de brandmeesters - allen raadsleden- naar de opperbrandmeester, een functie vervuld door de burgemeester of diens plaatsvervanger. De commissaris van politie en de onderschout hebben een toezichthoudende taak en horen rapport uit te brengen aan de burgemeester over de gang van zaken rond het brandwezen.

Reorganisatie 1875

Tot 1875 blijft de brandweer op dezelfde voet georganiseerd als aan het begin van de 19e eeuw. Als leden van het bestuursapparaat hebben de burgemeester en een deel van de wethouders en raadsleden een leidinggevende en uitvoerende rol bij 'het brandwezen'. Verder dient een deel van de ingezetenen op grond van burgerplicht taken uit te voeren bij dit onderdeel van het gemeentelijk apparaat dat nog helemaal niet 'geprofessionaliseerd' is. De enige betaalde functies worden vervuld door de opzichter der brandblusmiddelen en verder door de stadsschoorsteenveger en de twee torenwachters. De betrekking van opzichter der brandblusmiddelen wordt nu eens door de stadswerkbaas dan weer door een apart daarvoor aangestelde persoon uitgeoefend.

In 1875 wordt de brandweer gereorganiseerd. Er komt een meer ambtelijke brandweerdienst in de plaats van de oude organisatie. Over de brandweerorganisatie vanaf 1875 is meer te lezen in dit artikel.

Voetnoten

<references/>

Bronnen

• Gruppelaar, L., Lokaal bestuur en stedelijke overheid te Nijmegen, 1816-1851, Gemeentearchief Nijmegen, 1994.
• Gruppelaar, L., Lokaal bestuur en gemeentelijke overheid te Nijmegen, 1851-1919, Gemeentearchief Nijmegen, 1994.

Verantwoording

Bewerking van de resultaten van onderzoek, gedaan in de jaren 1994-1996, naar lokaal bestuur en gemeentelijke overheid in Nijmegen door Lisette Kuijper (Regionaal Archief Nijmegen, 2010). Aangepast in 2016 (H. Roodenburg).