De Gelderlander

Oorsprong

De Gelderlander is een – van oorsprong katholiek – dagblad voor Nijmegen en omstreken dat sinds 1848 verschijnt. Zij was de opvolger van het Nijmeegse krantje De Batavier, dat in de jaren 1843-1845 verscheen en werd uitgegeven door mr. Christiaan Verwayen. Zijn zwager Simon P. Langendam richtte De Gelderlander op. In mei 1848 verscheen het eerste nummer met de ondertitel 'Staatkundig-, Nieuws- en Advertentieblad'.

Aanvankelijk was De Gelderlander een weekblad. In de jaren 1852-1874 verscheen de krant twee keer per week en vanaf 1 oktober 1874 dagelijks behalve op zondag. Lange tijd was De Gelderlander een avondkrant, waarin nog plaats was voor het nieuws van dezelfde ochtend. Van 1898 tot 1905 werden zowel ochtend- als avondedities gedrukt. Sinds 16 april 1982 verschijnt de krant 's ochtends vroeg.

Rooms-katholiek

De Gelderlander had tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw een uitgesproken rooms-katholiek karakter. In Nijmegen werd de krant een belangrijke concurrent van de protestants-liberale Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant (PGNC). De katholieke signatuur kwam onder meer tot uiting in de uitgebreide aandacht die de krant besteedde aan katholieke zaken, zoals de heiligverklaring van Petrus Canisius en de stichting van een katholieke universiteit in Nijmegen. Voor dat laatste zette De Gelderlander zich actief in. Vanaf de jaren vijftig kwam er enige verandering in het rooms-katholieke karakter van de krant en ging zij zich richten op een breder publiek.

Wijzigingen in de opmaak

In de loop van haar bestaan experimenteerde de krant regelmatig en onderging de papieren krant diverse wijzigingen. Lange tijd bestond de krant slechts uit een aan weerszijden bedrukt vel papier. Vanaf 1869 nam het aantal pagina’s geleidelijk toe. Tussen 1879 en 1889 deed de uitgever proeven met kranten in kleiner en groter formaat, waarna voor het grotere formaat werd gekozen. Het wekelijkse bijvoegsel verscheen voor het eerst op 3 januari 1897, de eerste zwartwitfoto’s verschenen in 1930. Ter gelegenheid van de ingebruikneming van een rotatiepers gaf de krant in juni 1932 een extra nummer in kleurendruk uit. Pas vanaf 28 juni 2009 wordt De Gelderlander dagelijks geheel in kleur gedrukt. Vanaf 6 februari 2007 verschijnt de krant in tabloidformaat. Zij verschijnt vanaf 1996 bovendien ook online.

Oplage

De oplage van de krant bleef de eerste vijftig jaar van haar bestaan beperkt tot ongeveer duizend exemplaren, het aantal abonnees bedroeg 800 in 1900. Dankzij een sterke groei van de bevolking en uitbreiding van het verspreidingsgebied steeg de oplage daarna snel: in 1913 bedroeg deze al 14.500, in 1942 was deze gestegen naar 45.000. Na 14 maart 1942 verscheen De Gelderlander niet meer, officieel vanwege papierschaarste door de Tweede Wereldoorlog. Op 22 september 1944, twee dagen nadat Nijmegen was bevrijd van de Duitse bezetting, keerde de krant terug met vooroorlogse oplagecijfers. De oplage steeg naar 70.000 in 1948 en bereikte eind 2001 het hoogtepunt met 202.000. Mede door de opkomst van internet en sociale media zette zich na 2001 een daling in: in 2006 rolden dagelijks nog 160.000 kranten van de pers. In de nacht van 26 op 27 juni 2009 rolde de laatste Gelderlander in Nijmegen van de pers. Sindsdien worden de kranten gedrukt in Apeldoorn en Enschede.

Organisatie

Begon De Gelderlander als een zelfstandige krant, uitgegeven door drukkerij Langendam en Co., op 1 juli 1900 ging de Gelderlander met enige andere regionale kranten op in een maatschappij, de N.V. Uitgeversmaatschappij De Gelderlander Nijmegen. Het Regionaal Archief Nijmegen heeft hiervan een klein archief. Vanaf 1966 volgden grote organisatiewijzigingen. De Gelderlander nam regionale kranten in Zuid- en Oost-Gelderland en in Noord-Brabant over en werd zelf overgenomen door VNU, later door Wegener.

Zoeken en inzien

Nijmeegse voorpaginatool

Nijmeegse voorpaginatool

De Nijmeegse edities van De Gelderlander uit de periode 1856 tot en met 1956 kunnen via de Digitale Studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen worden doorzocht op trefwoord en/of op datum. In de studiezaal zijn de Nijmeegse edities van De Gelderlander van 1957 tot 2006 digitaal doorzoekbaar. Met de Nijmeegse voorpaginatool kun je van De Gelderlander en de Provinciale Geldersche Nijmeegsche Courant snel de voorpagina zoeken van een willekeurige datum tussen 1814 en 1944.

Artikelen uit de laatste jaren en dit jaar kunt u vinden op de internetpagina van De Gelderlander.

Bronnen

• Brinkhoff, J.M.G.M., Een eeuw De Gelderlander-pers 1848-1948, 1948
• Wiegerinck, R., Laatste druk aan de Waal. De Gelderlander 1848-2009, 2009
• artikel De Gelderlander in Wikipedia