Brontekst bekijken van Stadsarchieven

{{box-begin
|titelachtergrond = #4B0082
|titelvoorgrond = white
|titel = Zoeken in de archieven van de stad Nijmegen}}
[[Afbeelding:stadsarchieven.jpg|link=stadsarchieven|left|200px]]Het Regionaal Archief Nijmegen beheert de archieven van de stad en de gemeente Nijmegen van 1196 tot en met 1998. Deze archieven vormen een rijke bron voor historisch onderzoek naar de oudste stad van Nederland. Hun vorming en ordening hangt nauw samen met de inrichting van het stads- en gemeentebestuur die gedurende de eeuwen meermalen is gewijzigd. Onderstaand schema biedt een korte introductie op de verschillende archieven. Het bevat daarnaast verwijzingen naar zowel de inventarissen in de Digitale Studiezaal als naar verdere informatie over de stedelijke en gemeentelijke instellingen.

{{box-eind|}}

{{2koloms
|linkerkolom=
{{box-begin
|titelachtergrond = #A41D38
|titelvoorgrond = white
|titel = Stadsbestuur Nijmegen 1230 - 1810}}
Nijmegen kreeg in 1230 stadsrechten. Aan het hoofd van de stad stonden burgemeesters, schepenen en raden of raadsleden. Zij waren verantwoordelijk voor het algemeen en dagelijks bestuur en de rechtspraak in de stad en het omliggende Schependom. Een zeer beperkte ambtelijke organisatie ondersteunde het stadsbestuur.

Het archief van het Stadsbestuur Nijmegen 1196-1810 bevat onder andere [[raadssignaten]] en raadsresoluties (verslagen en besluitenlijsten van de raad), ingekomen stukken, keurboeken, burgerboeken, stukken over de uitvoering van stedelijke taken, de stadsrekeningen en akten waarin de stedelijke privileges zijn vastgelegd. Stukken over de rechtspraak bevinden zich in het archief van de Stadsgerichten 1410-1811. [[Stadsbestuur Nijmegen|Lees meer over Stadsbestuur Nijmegen]] 

'''Zoeken in het archief van het Stadsbestuur Nijmegen 1196 - 1810 in de [https://hdl.handle.net/21.12122/2126481132 Digitale Studiezaal]'''
{{box-eind|}}

|rechterkolom=
{{box-begin
|titelachtergrond = #A41D38
|titelvoorgrond = white
|titel = Stadsgerichten Nijmegen 1230 - 1811}}
De rechtspraak in Nijmegen en het Schependom was tot in 1811 een taak van het stadsbestuur. Er waren vier rechtbanken of gerichten met hun eigen taken:
* De Raad: onder andere huwelijkszaken, civiele breuken, zaken over de stadsrechten en privileges en (tot circa 1807) criminele zaken die niet werden bestraft met de dood of het verlies van een ledemaat.
* Het Burgemeestersgericht: zaken van burgers met relatief kleine (financiële) geschillen.
* Het Schepengericht: criminele zaken waarbij over het algemeen de dood of het verlies van een ledemaat als straf werd opgelegd en civiele zaken die niet onder een van de andere gerichten vielen.
* Het Buitengericht: oorspronkelijk alleen zaken waarin niet-burgers of vreemden betrokken waren. Vanaf de zeventiende eeuw zaken waaraan een eerder arrest was voorafgegaan, zoals vorderingen en gerechtelijke verkoop.

Het archief bevat onder meer protocollen (registers waarin akten en vonnissen werden ingeschreven), procesdossiers en stukken over de organisatie van de rechtspraak. [[Stadsgerichten Nijmegen|Lees meer over Stadsgerichten Nijmegen]] 

'''Zoeken in het archief van de Stadsgerichten Nijmegen 1410 - 1811 in de [https://hdl.handle.net/21.12122/2126481376 Digitale Studiezaal].'''

{{box-eind|}}
}}
{{2koloms
|linkerkolom=
{{box-begin
|titelachtergrond = #A41D38
|titelvoorgrond = white
|titel = Secretarie Gemeente Nijmegen 1810 - 1984}}
In 1810 maakte een autonoom stadsbestuur plaats voor een gemeentebestuur dat van staatswege belast was met de uitvoering van wettelijke taken. Het bestuur liet zich bijstaan door een professionele ambtelijke staf onder leiding van de gemeentesecretaris, de secretarie.

De secretarie ontwikkelde zich tot het centrale orgaan binnen het gemeentelijke ambtelijke apparaat. Zij assisteerde de gemeentelijke bestuursorganen (raad, college van burgemeester en wethouders, burgemeester) door vergaderingen te notuleren, documenten op te stellen en ingekomen en uitgaande stukken te registreren. Verder hield zij de registers van de burgerlijke stand en het bevolkingsregister bij, voerde zij de financiële en de personeelsadministratie, hield zij toezicht op de gemeentelijke diensten en bedrijven en coördineerde zij beleid. Deze uiteenlopende taken brachten met zich mee dat de secretarie bemoeienis had met het gehele gemeentelijke werkterrein van ruimtelijke ordening tot sociale zorg en van openbare orde tot nutsvoorzieningen. [[Secretarie gemeente Nijmegen|Lees meer over Secretarie Gemeente Nijmegen]] 

'''Zoeken in de archieven over de perioden:'''
* '''[https://hdl.handle.net/21.12122/2126481775 1810-1945]'''
* '''[https://studiezaal.nijmegen.nl/zoeken/groep=Archievenoverzicht/Periode_van=1946/Periode_tot=1984/Archiefnaam=Secretarie%20gemeente%20Nijmegen/aantalpp=20/?nav_id=3-0 1946-1984]'''

{{box-eind|}}

|rechterkolom=
{{box-begin
|titelachtergrond = #A41D38
|titelvoorgrond = white
|titel = Diensten en bedrijven Gemeente Nijmegen 1872 - 1984}}
De gemeentelijke diensten en bedrijven zijn alle gemeentelijke organisatieonderdelen die administratief zelfstandig opereerden buiten de secretarie. Anders dan bij de secretarie waren de taken van de diensten en bedrijven uitvoerend van aard en beperkten zij zich doorgaans tot één specifieke sector, bijvoorbeeld het openbaar vervoer, de stadsreiniging of de brandweer. Het verschil tussen een bedrijf en een dienst was dat een bedrijf producten of diensten leverde aan overheid en particulieren waarvoor zij een vergoeding vroeg, terwijl een dienst dit kosteloos - dat wil zeggen gefinancierd door de gemeente - deed. 

De Gemeentewet van 1851 bood de mogelijkheid tot de oprichting van gemeentelijke diensten en bedrijven. Het duurde echter nog tot 1872 voordat de gemeente overging tot de oprichting van het eerste gemeentelijke bedrijf: de Gemeentegasfabriek. [[:Categorie:Diensten en bedrijven|Lees meer over Diensten en bedrijven]]

'''Zoeken in de archieven van de Diensten en bedrijven Gemeente Nijmegen 1872 - 1984 in de [https://studiezaal.nijmegen.nl/zoeken/groep=Archievenoverzicht/Vrij_zoeken=diensten%20en%20bedrijven%20gemeente%20Nijmegen/aantalpp=20/?nav_id=12-0 Digitale Studiezaal].'''

{{box-eind|}}
}}

{{2koloms
|linkerkolom=
{{box-begin
|titelachtergrond = #A41D38
|titelvoorgrond = white
|titel = 1985 - 2012: dienstenmodel}}
Op 1 januari 1985 voerde de gemeente Nijmegen een reorganisatie door die bepalend was voor de structuur van het ambtelijk apparaat tot aan de volgende grote reorganisatie op 1 januari 2012. Voor de overheidstaken werden nieuwe diensten gevormd waarin beleidsuitvoering en beleidsvoorbereiding waren samengebracht. De secretarie bleef nog tot 1992 bestaan, maar vervulde uitsluitend een regisserende en bestuursondersteunende rol en beperkte zich verder tot het bijhouden van de registers van de burgerlijke stand en het bevolkingsregister. De gemeentelijke bedrijven werden vanaf 1985 verzelfstandigd.

'''Zoeken in het archief van de Secretarie Gemeente Nijmegen over de periode 1985-1991 in de [https://studiezaal.nijmegen.nl/detail.php?id=2126496278 Digitale Studiezaal].'''

De gemeentelijke diensten en bedrijven in de periode 1985-1998 waren:
*[[Bestuursdienst]]
*[[Publieksdienst]]
*[[Dienst Educatie en Welzijn]]
*[[Dienst Sociale Zaken]]
*[[Gemeentelijke Kredietbank]]
*[[Bank van Lening]]
*[[Harde Sector]] (een combinatie van diensten met onder andere Volkshuisvesting en Milieu, Stadsontwikkeling en Economische Zaken, Grondbedrijf en het Woningbedrijf)

{{box-eind|}}

|rechterkolom=
{{box-begin
|titelachtergrond = #A41D38
|titelvoorgrond = white
|titel = 1999 - 2011: directiemodel}}
Per 1 januari 1999 werden de diensten opgeheven en voor het dienstenmodel kwam een directiemodel in de plaats. Tot 2012 bestond het gemeentelijk apparaat uit de volgende directies:
* Bestuur en Organisatie (1999-2005)
* Bestuursstaf (2006-2007)
* Concernstaf (2006-2007)
* Concern (2008-2011)
* Algemeen (2006-2011)
* Wijkaanpak en Leefbaarheid (1999-2003)
* Strategie en Projecten (1999-2003)
* Wijk en Stad (2003-2011)
* Brandweer (1999-2011)
* Grondgebied (1999-2011)
* Stadsbedrijven (1999-2011)
* Inwoners (1999-2011)
<br>
'''De archieven van de directies zijn in november 2022 beschikbaar gemaakt voor het publiek door het Regionaal Archief Nijmegen. Zie voor een overzicht [https://regionaalarchiefnijmegen.nl/actueel/12-blog/385-archief-gemeente-nijmegen-1999-2011-beschikbaar deze pagina op de website van het RAN].'''

{{box-eind|}}
}}