Stadsarchieven

Zoeken in de archieven van de stad Nijmegen

Het Regionaal Archief Nijmegen beheert de archieven van de stad en de gemeente Nijmegen van 1196 tot en met 1998. Deze archieven vormen een rijke bron voor historisch onderzoek naar de oudste stad van Nederland. De vorming en ordening van deze archieven hangt nauw samen met de inrichting van het stads- en gemeentebestuur die gedurende de eeuwen meermalen is gewijzigd. Onderstaand schema biedt een korte introductie op de verschillende archieven. Het bevat daarnaast verwijzingen naar zowel de inventarissen in de Digitale Studiezaal als naar verdere informatie over de stedelijke en gemeentelijke instellingen.

Stadsbestuur Nijmegen 1230 - 1810

Nijmegen kreeg in 1230 stadsrechten. Aan het hoofd van de stad stonden burgemeesters, schepenen en raden of raadsleden. Zij waren verantwoordelijk voor het algemeen en dagelijks bestuur en de rechtspraak in de stad en het omliggende Schependom. Een zeer beperkte ambtelijke organisatie ondersteunde het stadsbestuur.

Het archief van het Stadsbestuur Nijmegen 1196-1810 bevat onder andere raadssignaten en raadsresoluties (verslagen en besluitenlijsten van de raad), ingekomen stukken, keurboeken, burgerboeken, stukken over de uitvoering van stedelijke taken, de stadsrekeningen en akten waarin de stedelijke privileges zijn vastgelegd. Stukken over de rechtspraak bevinden zich in het archief van de Stadsgerichten 1410-1811. Lees meer over Stadsbestuur Nijmegen

Zoeken in het archief van het Stadsbestuur Nijmegen 1196 - 1810 in de Digitale Studiezaal

Stadsgerichten Nijmegen 1230 - 1811

De rechtspraak in Nijmegen en het Schependom was tot in 1811 een taak van het stadsbestuur. Er waren vier rechtbanken of gerichten met hun eigen taken:

• De Raad: onder andere huwelijkszaken, civiele breuken, zaken over de stadsrechten en privileges en (tot circa 1807) criminele zaken die niet werden bestraft met de dood of het verlies van een ledemaat.
• Het Burgemeestersgericht: zaken van burgers met relatief kleine (financiële) geschillen.
• Het Schepengericht: criminele zaken waarbij over het algemeen de dood of het verlies van een ledemaat als straf werd opgelegd en civiele zaken die niet onder een van de andere gerichten vielen.
• Het Buitengericht: oorspronkelijk alleen zaken waarin niet-burgers of vreemden betrokken waren. Vanaf de zeventiende eeuw zaken waaraan een eerder arrest was voorafgegaan, zoals vorderingen en gerechtelijke verkoop.

Het archief bevat onder meer protocollen (registers waarin akten en vonnissen werden ingeschreven), procesdossiers en stukken over de organisatie van de rechtspraak. Lees meer over Stadsgerichten Nijmegen

Zoeken in het archief van de Stadsgerichten Nijmegen 1410 - 1811 in de Digitale Studiezaal.

Secretarie Gemeente Nijmegen 1810 - 1984

In 1810 maakte een autonoom stadsbestuur plaats voor een gemeentebestuur dat van staatswege belast was met de uitvoering van wettelijke taken. Het bestuur liet zich bijstaan door een professionele ambtelijke staf onder leiding van de gemeentesecretaris, de secretarie.

De secretarie ontwikkelde zich tot het centrale orgaan binnen het gemeentelijke ambtelijke apparaat. Zij assisteerde de gemeentelijke bestuursorganen (raad, college van burgemeester en wethouders, burgemeester) door vergaderingen te notuleren, documenten op te stellen en ingekomen en uitgaande stukken te registreren. Verder hield zij de registers van de burgerlijke stand en het bevolkingsregister bij, voerde zij de financiële en de personeelsadministratie, hield zij toezicht op de gemeentelijke diensten en bedrijven en coördineerde zij beleid. Deze uiteenlopende taken brachten met zich mee dat de secretarie bemoeienis had met het gehele gemeentelijke werkterrein van ruimtelijke ordening tot sociale zorg en van openbare orde tot nutsvoorzieningen. Lees meer over Secretarie Gemeente Nijmegen

Zoeken in de archieven over de perioden:

• 1810-1945
• 1946-1984

Diensten en bedrijven Gemeente Nijmegen 1872 - 1984

De gemeentelijke diensten en bedrijven zijn alle gemeentelijke organisatieonderdelen die administratief zelfstandig opereerden buiten de secretarie. Anders dan bij de secretarie waren de taken van de diensten en bedrijven uitvoerend van aard en beperkten zij zich doorgaans tot één specifieke sector, bijvoorbeeld het openbaar vervoer, de stadsreiniging of de brandweer. Het verschil tussen een bedrijf en een dienst was dat een bedrijf producten of diensten leverde aan overheid en particulieren waarvoor zij een vergoeding vroeg, terwijl een dienst dit kosteloos - dat wil zeggen gefinancierd door de gemeente - deed.

De Gemeentewet van 1851 bood de mogelijkheid tot de oprichting van gemeentelijke diensten en bedrijven. Het duurde echter nog tot 1872 voordat de gemeente overging tot de oprichting van het eerste gemeentelijke bedrijf: de Gemeentegasfabriek. Lees meer over Diensten en bedrijven

Zoeken in de archieven van de Diensten en bedrijven Gemeente Nijmegen 1872 - 1984 in de Digitale Studiezaal.

Gemeente Nijmegen 1985 - 2011

Op 1 januari 1985 voerde de gemeente een reorganisatie door die bepalend was voor de structuur van het ambtelijk apparaat tot aan de volgende grote reorganisatie op 1 januari 2012. Voor de overheidstaken werden nieuwe diensten gevormd waarin beleidsuitvoering en beleidsvoorbereiding waren samengebracht. De secretarie bleef nog tot 1992 bestaan, maar vervulde uitsluitend een regisserende en bestuursondersteunende rol en beperkte zich verder tot het bijhouden van de registers van de burgerlijke stand en het bevolkingsregister. De gemeentelijke bedrijven zijn vanaf 1985 verzelfstandigd.

Zoeken in het archief van de Secretarie Gemeente Nijmegen over de periode 1985-1991 in de Digitale Studiezaal.

De archieven van de diensten worden momenteel geïnventariseerd; de archieftoegangen zullen de komende jaren online worden gepubliceerd.